Το βότανο των ιπποτών
Γειά σου αγαπημένη παρέα του μπλογκ! Ήρθε η εποχή που το θρυλικό Σπαθόχορτο ανθίζει στην εξοχή, και στολίζει τις άκρες των δρόμων της γειτονιάς μας.
Τι λέτε, πάμε μαζί μια βόλτα στα βάθη των αιώνων για να μάθουμε την ιστορία του ;
Το Σπαθόχορτο (επιστημονική ονομασία: Hypericum perforatum), γνωστό και ως βάλσαμο, βάλσαμον Του Αγίου Ιωάννη ή βότανο του Αγίου Ιωάννη, είναι φυτό με μακρά ιστορία στη λαϊκή ιατρική, αλλά και στη θρησκευτική και πολιτισμική παράδοση πολλών λαών.
Το φυτό ήταν γνωστό ήδη από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, καθώς και ο Διοσκουρίδης, το ανέφεραν στα έργα τους ως φαρμακευτικό φυτό για πληγές, εγκαύματα, πόνους και φλεγμονές.
Ονομάστηκε "Βότανο του Αγίου Ιωάννη" γιατί παραδοσιακά μαζευόταν στις 24 Ιουνίου, τη μέρα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη και οι ιππότες των Σταυροφοριών το έπαιρναν μαζί τους ως φυσικό αντισηπτικό για τις πληγές.
Οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη (γνωστοί και ως Ιωαννίτες ή Ιππότες της Ρόδου και της Μάλτας) ιδρύθηκαν γύρω στο 11ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ ως θρησκευτικο-στρατιωτικό τάγμα με αποστολή να προστατεύουν και να περιθάλπουν τους προσκυνητές.
Οι Ιωαννίτες διατηρούσαν νοσοκομεία και θεραπευτήρια και ήταν πρωτοπόροι στη μεσαιωνική φροντίδα ασθενών.
Είχαν βοτανόκηπους (horti simplicium),
Χρησιμοποιούσαν συστηματικά φαρμακευτικά φυτά, με οδηγίες από την Αραβική και Βυζαντινή ιατρική.
Το σπαθόχορτο που ήταν γνωστό ήδη από την αρχαιότητα για τις αντισηπτικές, επουλωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του οι Ιωαννίτες το χρησιμοποιούσαν ως έλαιο (σπαθόλαδο) για τις επουλώσεις πληγών, εγκαύματα, κοψίματα και ήταν ιδανικό για στρατιώτες μετά από μάχες. Ως βάμμα ή έγχυμα:
για καταπράυνση άγχους, μελαγχολίας, ακόμα και για ελαφριές καταθλίψεις, που οι τότε γιατροί συσχέτιζαν με "μαύρη χολή"
Ως "προστασία από το κακό":
Πολλοί πίστευαν ότι το βότανο είχε αποτρεπτικές ιδιότητες ενάντια στα "κακά πνεύματα", λόγω του ότι ανθίζει γύρω από τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (24 Ιουνίου) — που ήταν και προστάτης του Τάγματος.
Το σπαθόχορτο λεγόταν και "herba militaris" — το βότανο των πολεμιστών, επειδή το είχαν μαζί τους στρατιώτες, μοναχοί και ιππότες για πρώτες βοήθειες, πολύ πριν υπάρξουν τα σύγχρονα φάρμακα.
Αρκετοί ερευνητές βοτανικής ιστορίας θεωρούν πολύ πιθανό το σπαθόλαδο να ήταν μέρος του φορητού φαρμακείου των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, μαζί με ρητίνες, οινοπνευματώδη βάμματα,
και άλλα γνωστά βότανα όπως θυμάρι, δεντρολίβανο, λεβάντα, καλέντουλα.
Ακόμα και σήμερα, σε ορισμένα μοναστήρια της Ρόδου και της Πάτμου (που συνδέονται με τους Ιωαννίτες), φτιάχνουν παραδοσιακό σπαθόλαδο με ευλάβεια, ακολουθώντας μοναστικές συνταγές που αποδίδονται στο Τάγμα ή σε Βυζαντινούς μοναχούς.
Λαϊκή Ιατρική - Σύγχρονη Χρήση
Το σπαθόχορτο χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά:
Για επουλωτικές ιδιότητες (ως λάδι – το γνωστό σπαθόλαδο).
Εσωτερικά, ως έγχυμα για την αντιμετώπιση άγχους, μελαγχολίας και ήπιας κατάθλιψης.
Από τον 20ό αιώνα, η επιστημονική κοινότητα άρχισε να μελετά σοβαρά τις αντικαταθλιπτικές ιδιότητες του φυτού.
Πολλές έρευνες δείχνουν ότι έχει παρόμοια αποτελέσματα με ελαφρά αντικαταθλιπτικά φάρμακα, ειδικά στη ήπια έως μέτρια κατάθλιψη.
Η δραστική ουσία υπερικίνη φαίνεται να επηρεάζει τη σεροτονίνη, όπως και τα SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης).
Αν και φυσικό, το σπαθόχορτο δεν είναι ακίνδυνο:
Αλληλεπιδρά με πολλά φάρμακα (π.χ. αντισυλληπτικά, αντικαταθλιπτικά, φάρμακα για το ανοσοποιητικό).
Μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία.
ΟΔΗΓΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΣΠΑΘΟΛΑΔΟΥ
Το σπαθόλαδο είναι ένα θεραπευτικό έλαιο που φτιάχνεται από το βότανο σπαθόχορτο (Hypericum perforatum), γνωστό και ως βάλσαμο ή βότανο του Αϊ-Γιάννη.
Χρησιμοποιείται εξωτερικά για:
εγκαύματα,
πληγές,
μυϊκούς πόνους,
φλεγμονές,
Μόλωπες και χτυπήματα,
ακόμα και για ήπια δερματικά προβλήματα.
Τι θα χρειαστούμε :
Φρέσκα άνθη και μπουμπούκια σπαθόχορτου (ιδανικά συλλεγμένα ανήμερα ή κοντά στον Αϊ-Γιάννη, 24 Ιουνίου)
Καθαρό, ποιοτικό ελαιόλαδο
Γυάλινο βάζο με φαρδύ στόμιο (ιδανικά διάφανο για την εκχύλιση)
Πρόσβαση σε ήλιο και φως
Σκούρο γυάλινο μπουκάλι για αποθήκευση (κατά προτίμηση καραμελέ ή μπλε)
Τούλι ή φίλτρο για το σούρωμα
Βήμα-βήμα η παρασκευή
Συλλογή:
Μαζεύουμε φρέσκα λουλούδια και μπουμπούκια, όχι ριζώματα ή παλιά φύλλα.
Ιδανικά, νωρίς το πρωί, όταν το φυτό είναι στεγνό από δρόσο.
Γέμισμα βάζου:
Γεμίζουμε το γυάλινο βάζο χωρίς να πιέσουμε πολύ τα λουλούδια.
Ρίχνουμε ελαιόλαδο μέχρι να καλυφθούν πλήρως (και λίγο παραπάνω).
Εκχύλιση στον ήλιο:
Αφήνουμε το βάζο σε ηλιόλουστο σημείο (μπαλκόνι, περβάζι, αυλή) για 2–4 εβδομάδες.
Σημαντικό: Ανακινούμε ελαφρά καθημερινά για να βοηθήσουμε την εκχύλιση.
Θα δούμε το λάδι να κοκκινίζει — σημάδι ότι έχει τραβήξει τις δραστικές ουσίες.
Προσοχή στην οξείδωση:
Η έκθεση στον ήλιο βοηθά στην εκχύλιση, αλλά αν παρατραβήξει, προκαλεί βλάβη στο λάδι.
Τι είναι η οξείδωση;
Είναι μια χημική αλλοίωση του λαδιού όταν εκτίθεται σε φως, οξυγόνο και θερμότητα.
Προκαλεί κακοσμία, τάγγισμα, και υποβάθμιση των θεραπευτικών ιδιοτήτων.
Η υπερικίνη, η κύρια δραστική ουσία, είναι φωτοευαίσθητη και ευάλωτη στη φθορά μετά την εκχύλιση.
Πώς την αποφεύγουμε:
Δεν ξεπερνάμε τις 3–4 εβδομάδες στον ήλιο.
Δεν εκθέτουμε το έτοιμο σπαθόλαδο στο φως.
Φυλάζουμε το τελικό προϊόν σε σκοτεινό μπουκάλι, σε δροσερό και ξηρό μέρος (π.χ. ντουλάπι, ή ψυγείο).
Αν θέλουμε , τυλίγουμε το βάζο με καφέ χαρτί ή ύφασμα όσο είναι στον ήλιο – έτσι παίρνει φως αλλά λιγότερη θερμική ένταση.
Τελική διαδικασία:
Σούρωμα και αποθήκευση
Μετά από 3–4 εβδομάδες, σουρώνουμε καλά το λάδι με φίλτρο ή τούλι.
Πίεζουμε απαλά τα φυτά για να βγάλουν τα τελευταία σταγονίδια.
Φυλάζουμε το σε σκούρα μπουκάλια, καλά σφραγισμένα.
Διάρκεια ζωής:
Αν φυλάσσεται σωστά: 12–18 μήνες.
Αν μυρίσει περίεργα ή αλλάξει υφή: έχει οξειδωθεί, δεν χρησιμοποιήται.
Λίγα μυστικά ακόμα :
Χρησιμοποιούμε γυάλινο βάζο (ποτέ πλαστικό, μπορεί να επηρεάσει τη σύσταση).
Αν το φτιάξουμε με αποξηραμένο σπαθόχορτο, η διαδικασία γίνεται χωρίς ήλιο, και είναι πιο σταθερό, αλλά λιγότερο ισχυρό.
Πάντα να δοκιμάζεις πρώτα σε μικρή ποσότητα στο δέρμα (πιθανή φωτοευαισθησία!).
Το σπαθόχορτο (Hypericum perforatum) δεν είναι μόνο για σπαθόλαδο — μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλες μορφές όπως:
Βάμμα
Έγχυμα (τσάι)
Αφέψημα
Σκόνη / Κάψουλες
ΒΑΜΜΑ ΣΠΑΘΟΧΟΡΤΟΥ:
(Δυνατή εκχύλιση σε αλκοόλη)
Τι είναι:
Συμπυκνωμένο εκχύλισμα των δραστικών ουσιών του φυτού σε οινόπνευμα. Θεωρείται ισχυρή μορφή εσωτερικής χρήσης.
Υλικά:
Φρέσκα ή αποξηραμένα άνθη σπαθόχορτου
Καθαρό οινόπνευμα 40° (π.χ. τσικουδιά, βότκα)
Γυάλινο βάζο με καπάκι
Σκούρο σταγονόμετρο για αποθήκευση
Παρασκευή:
Γεμίζουμε το βάζο με ψιλοκομμένα άνθη (1 μέρος φυτού προς 5 μέρη αλκοόλης, περίπου).
Σκεπάζουμε πλήρως με το οινόπνευμα.
Κλείνουμε καλά και το αφήνουμε σε σκιερό, δροσερό μέρος για 4–6 εβδομάδες.
Ανακινούμε ανά 1–2 μέρες.
Σουρώνουμε , αποθηκεύουμε σε σκούρο μπουκαλάκι με σταγονόμετρο.
Δοσολογία (μόνο με συμβουλή γιατρού ή βοτανολόγου):
20–30 σταγόνες, 2–3 φορές την ημέρα, σε λίγο νερό.
Χρήσεις:
Κατάθλιψη, άγχος, αϋπνία (ήπια)
Νευρικότητα, νευραλγίες
Πόνοι περιόδου
Προσοχή:
Δεν συνδυάζεται με αντικαταθλιπτικά φάρμακα, αντισυλληπτικά, ανοσοκασταλτικά, αντιβίωση, φάρμακα HIV, ηπατίτιδας, αντιπηκτικά, κ.ά.
Πιθανή φωτοευαισθησία σε μεγάλες δόσεις.
Μόνο κατόπιν συμβουλής ειδικού αν υπάρχει ιστορικό φαρμακευτικής αγωγής!
ΕΓΧΥΜΑ (τσάι)
Τι είναι:
Το κλασικό “τσάι” που γίνεται με μούλιασμα σε ζεστό νερό, ιδανικό για ήπια νευρική καταπόνηση.
Παρασκευή:
.Ρίχνουμε 1 κουταλάκι αποξηραμένο σπαθόχορτο (ή 1–2 φρέσκα ανθάκια) σε 1 φλιτζάνι βραστό νερό.
Σκεπάζουμε και αφήνουμε το για 10 λεπτά.
Σουρώνουμε και πίνουμε
Δοσολογία:
1–2 φλιτζάνια την ημέρα, για σύντομο χρονικό διάστημα (5–7 ημέρες).
Χρήσεις:
Ήπια κατάθλιψη, συναισθηματική εξάντληση
Πόνους στομάχου (νευρικής φύσης)
Χαλάρωση πριν τον ύπνο
Προφυλάξεις:
Δεν πίνουμε συστηματικά για πάνω από 2 εβδομάδες.
Μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία σε υψηλές δόσεις.
ΑΦΕΨΗΜΑ
Τι είναι:
Πιο έντονο από το έγχυμα. Χρησιμοποιείται κυρίως για βαριές περιπτώσεις ή εξωτερικές πλύσεις.
Παρασκευή:
Ρίχνουμε 1 κουταλιά σούπας αποξηραμένο σπαθόχορτο σε 1 φλιτζάνι κρύο νερό.
Φέρνουμε σε χαμηλό βρασμό για 5–10 λεπτά.
Αφήνουμε σκεπασμένο για 10’, μετά σουρώνουμε.
Χρήση:
Εξωτερικά: για πλύσεις πληγών, εκζεμάτων, φλεγμονών.
Μπάνια καθαρισμού
Σκόνη ή Κάψουλες
Διατίθενται σε κάποια φαρμακεία ή βοτανοπωλεία, με μετρημένη δόση σε φυτικές κάψουλες. Χρήση όπως τα συμπληρώματα διατροφής.
Γενικές Προφυλάξεις (για όλες τις μορφές):
Το σπαθόχορτο αλληλεπιδρά με πολλά φάρμακα – ρωτάμε γιατρό/φαρμακοποιό.
Μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία (ειδικά με ήλιο - εσωτερική χρήση).
Δεν το χρησιμοποιούμε πριν την έκθεση μας στον ήλιο.
Δεν ενδείκνυται για εγκύους, θηλάζουσες, παιδιά ή χρόνια χρήση χωρίς επίβλεψη.
***Η χρήση βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς πρέπει να γίνεται με προσοχή και κατά προτίμηση υπό την καθοδήγηση ειδικού . Τα βότανα , αν και φυσικά , έχουν ισχυρή δράση και μπορούν να προκαλέσουν παρενέργειες, αλλεργίες ή αλληλεπιδράσεις με φάρμακα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου